11 maja 2021

Negocjacje polsko-bolszewickie i Traktat Ryski z perspektywy Paryża

Full title: Negocjacje polsko-bolszewickie i Traktat Ryski z perspektywy Paryża

Author: prof. Małgorzata Gmurczyk-Wrońska

Abstract/summary:

1. Francja i Rosja/e/. Zawarty przez Francję z Rosją w końcu XIX wieku antyniemiecki sojusz polityczno-wojskowy stanowił jeden z ważniejszych elementów jej polityki zagranicznej. Ten wschodni filar francuskiej dyplomacji uległ destrukcji po dojściu do władzy bolszewików i zawarciu przez nich pokoju z państwami centralnymi w Brześciu Litewskim. Przez następne lata Francja zwalczała Rosję bolszewików i wspierała « białych » generałów. U podstaw takiej polityki występowało dążenie do reaktywowania ważnego dla niej aliansu na wschodzie. Jednocześnie Francja dokonywała zmian w polityce zagranicznej, popierając na konferencji paryskiej w 1919 r. powstanie nowych państw na gruzach imperium rosyjskiego, w tym szczególnie Polski, oraz zaczęła  konstruować nowe sojusze. Bezskutecznie Francja próbowała wciągnąć do swej antybolszewickiej polityki Wielką Brytanią. Państwa te  złączone sojuszem antyniemieckim w czasie wojny,  po 1918 r. zajmowały coraz bardziej odmienne stanowiska w polityce europejskiej. Francja pomimo zbieżności z Polską w ocenie bolszewizmu,  nie wypracowała długofalowego poparcia dla polskiej polityki na Wschodzie. Dążąc do obalenia bolszewików, wspierała, wbrew polskim planom i interesom, „białych” generałów.
2. Oczekiwanie na sukcesy Wrangla. Francja uznała oficjalnie rząd gen. Piotra Wrangla 10 VIII 1920 r. Czekając na jego sukces i tym samym klęskę bolszewików dystansowała się od polsko-sowieckich pertraktacji pokojowych. Sądzono iż prowadzone w Rydze rozmowy pokojowe polsko-sowieckie mogą zaszkodzić gen. Wranglowi.
3. Próby wciągnięcia Polski do Małej Ententy. W l. 1920-1921 formował się blok składający się z Czechosłowacji Jugosławii i Rumunii. Francja wspierała to przedsięwzięcie gdyż widziała szansę stabilizacji w rejonie Europy centralnej, a szczególnie możliwość blokowania Niemiec a także zabezpieczenie przed Rosją bolszewicką. Francja namawiała także Polskę do przyłączenia się do tej konstrukcji. Widziała w tym bowiem szansę na ochronę Polski i regionu Europy Centralnej przed zakusami bolszewików. Rozmowy na ten temat z polskim ministrem spraw zagranicznych w Warszawie Sapiehą prowadził francuski poseł Panafieu jesienią 1920 r., czyli w momencie kiedy Polska prowadziła już rozmowy pokojowe z bolszewikami.
4. Polskie próby sondowania Francji w przypadku wojny lub ewentualnych pertraktacji pokojowych z bolszewikami oraz stanowisko Francji. Polski minister spraw zagranicznych  Stanisław Patek udał się do Francji w końcu grudnia 1919 r. w celu wysondowania francuskiego stanowiska wobec bolszewików zarówno w wariancie walki z nimi jak i nadesłanych przez nich 22 XII 1919 r. propozycji pokojowych. 31 XII 1919 r. odbył rozmowę z Philipem Berthelotem.  Francuski dyplomata kategorycznie odrzucał pomysł jakichkolwiek rozmów czy negocjacji z bolszewikami.  Patek rozmawiał jeszcze z premierem Clemenceau, marszałkiem Fochem a potem nowym premierem Millerandem. Francuscy rozmówcy, zachowując antybolszewickie stanowisko, zapewniali o wsparciu dla Polski, ale tylko w przypadku ataku bolszewików.
5. Francuskie reakcje na podpisanie preliminariów pokojowych i pokój w Rydze: Francuski minister spraw zagranicznych Georgesa Leyguesa. 1 października  1920 r. pisał w instrukcji do posła w Warszawie Panafieu,  iż Francja będzie wspierać Polskę w jej obronie przed bolszewikami i przestrzegać przed zawarciem rujnującego pokoju („paix désastreuse”). Określenie to dotyczyło zbyt wygórowanych, zdaniem szefa francuskiej dyplomacji,  polskich ambicji granicznych na wschodzie. Leygues powtarzał stosowane od dawna określenie na Quai d’Orsay o „etnograficznej granicy” Polski na wschodzie oraz przywiązywaniu dużej wagi przez Francję do stosunku Polski do gen. Wrangla. Kiedy Panafieu przekazał francuskiemu ministrowi spraw zagranicznych informacje, z podaniem przewidywanej linii granicznej polsko-sowieckiej, o podpisaniu przez Polskę i Rosję Sowiecką 8 X 1920 r. preliminariów pokojowych w Rydze, Leygues przyjął to nie tylko krytycznie, ale rozważał uczynienie démarche razem z Brytyjczykami przeciwko rozpościeraniu przez Polskę nadmiernie swego terytorium na wschodzie. Oficjalnie Francuzi dystansowali się od toczących się w Rydze rozmów pokojowych polsko-sowieckich. Nie zajęli oficjalnego stanowiska wobec podpisanych preliminariów pokojowych ani później po podpisaniu pokoju w Rydze. Popierając cały czas „białą” Rosję zachowywali dystans wobec wschodniej granicy Polski.
6. Francuskie kręgi gospodarcze: Wbrew oficjalnemu stanowisku rządu, francuskie kręgi gospodarcze zaczęły jednak zastanawiać się nad modyfikacją stanowisko wobec bolszewików po klęskach Wrangla. U podstaw tego myślenia występowała obawa przed zdominowaniem handlu z Rosją Sowiecką przez Wielką Brytanię. Francuzi obawiali się zawarcia nawet jakiegoś tajnego porozumienia gospodarczego pomiędzy Moskwą i Londynem. Z uwagą śledzono wszystko co działo się w polityce międzynarodowej wokół Rosji Sowieckiej.