Full title: Niespełnione nadzieje polityki traktatowej – od traktatów wersalsko-rysko-waszyngtońskich do paktu Ribbentrop-Mołotow

Author: dr hab. Krzysztof Kania, prof. UMK

Abstract/summary:

Celem wystąpienia będzie przedstawienie dyplomacji mocarstw, które po traktacie pokojowym w Paryżu za jeden z głównych celów swojej polityki zagranicznej przyjęły zapobieżenie kolejnej wojnie. Autor celowo przesunął cezurę początkową rozważań wychodząc z założenia, że zarówno dla Polski jak i innych państw na świecie konferencja wersalska nie była granicą przełomową. Stąd w tytule odwołanie do traktatów ryskiego z 1921 r. i waszyngtońskiego z 1922 r. Natomiast bez wątpienia układ Mołotow-Ribbentrop stanowił tzw. „iskrą zapalną” i był bezpośrednią przyczyną wybuchu drugiej wojny światowej. Warte wyłuszczenie są również inne czynniki, które się do tego przyczyniły. Te właśnie niespełnione nadzieje wcześniejszej polityki traktatowej będą główną myślą przewodnią i osią wystąpienia.

Postaram się udowodnić, że w przeciwieństwie do dyplomacji XIX-wiecznej, polityka układów bilateralnych i multilateralnych w I połowie XX wieku opierała się na fałszu i zakłamaniu, które mimo wielu prób (Locarno, układ Brianda-Kellogga, protokół Litwinowa, polityka wahadła, appeasement) nie osiągnęła zakładanych celów. Stwierdzenie to skłania do zadawania kolejnych pytań: dlaczego tak się stało?; gdzie i kiedy popełniono błąd?; czy były możliwe inne działania?; czy Europa była skazana na kolejny światowy konflikt zaraz po zakończeniu Wielkiej Wojny? Niemniej istotne są pytania o motywacje: czy rzeczywiście chodziło wyłącznie o panowanie w Afryce, eksterytorialność, Sudety, Kłajpedę czy Wolne Miasto Gdańsk? A może były to jedynie preteksty i kolejne ambicje i preteksty ówczesnych dyktatorów? W narracji o świecie kształtowanym przez traktaty nie sposób pominąć głównych „mącicieli” (disruptors) porządku: Mussoliniego, Stalina, Hitlera i gen. Franco, którzy od początku dążyli do narzucenia swoich ideologii, własnej wizji funkcjonowania świata. Nie liczyli się przy tym zupełnie z politykami będącymi wówczas u władzy ani z państwami stojącymi im na drodze do kolejnych podbojów.